CO JEST PRZYCZYNĄ CHOROBY?
Według badań większość przypadków zapalenia wymienia jest wywoływana przez patogeny, takie jak Escherichia coli, Staphylococcus aureus, Streptococcus dysgalactiae, Streptococcus agalactiae, Streptococcus uberis czy Actinomyces pyogenes. Zgodnie z doświadczeniem terenowym, wiemy, że nowoczesne technologie i podejście do leczenia oraz profilaktyki mastitis w stadach bydła mlecznego znacząco zmieniły prewalencję patogenów występujących na gospodarstwach.
Czynniki zakaźne
Patogeny można podzielić na dwie główne grupy – zakaźne i środowiskowe:
1.Czynniki zakaźne są zwykle przenoszone między krowami poprzez osoby obsługujące lub poprzez sprzęt w trakcie doju. Na podstawie doświadczeń terenowych wiemy, że nowe technologie, nowe podejście do leczenia i zapobiegania zapaleniom wymienia znacznie ograniczyły występowanie zakaźnych patogenów, takich jak Staphylococcus aureus, Streptococcus agalactiae czy Streptococcus dysgalactiae.
2. Jednak obecnie również Escherichia coli, Streptococcus uberis i gronkowce koagulazo-ujemne odgrywają istotną rolę w etiologii mastitis. Patogeny te zakażają krowy w ich bezpośrednim środowisku (np. w legowisku) i dlatego nazywane są patogenami środowiskowymi.
JAK ROZPRZESTRZENIA SIĘ ZAKAŻENIE?
Z nielicznymi wyjątkami do zapalenia wymienia dochodzi wówczas, gdy drobnoustroje przedostaną się do strzyku przez kanał strzykowy. Praktycznie każdy patogen* jest w stanie zaatakować kanał strzykowy i spowodować zapalenie wymienia.
*Patogen, który może namnażać się tylko, jeśli lokalne warunki środowiskowe są sprzyjające – patogen, który lokalizuje się w wymieniu i prowadzi do rozwoju choroby.
JAKIE SĄ OBJAWY?
Kliniczne zapalenie wymienia
Jeśli w przebiegu mastitis pojawiają się objawy kliniczne, nazywamy je klinicznym zapaleniem wymienia. Kliniczne mastitis można rozpoznać po zmianie wyglądu wymienia i/lub mleka. Często wymię jest zaczerwienione, opuchnięte i bolesne. W mleku mogą być widoczne zmiany w postaci śladów ropy lub krwi – pasma, kłaczki. Czasami mleko ma także wyraźnie inny zapach.
W łagodnych przypadkach w pierwszych strumieniach mleka widać jedynie pojedyncze pasma i kłaczki. W ostrym przebiegu mastitis mleko przybiera niekiedy kolor krwi lub przypomina surowicę. Postać kliniczna zapalenia wymienia może mieć przebieg ostry lub przewlekły.
Prawdopodobieństwo wystąpienia klinicznego stanu zapalnego wymienia wzrasta w pierwszych 30. dniach po wycieleniu – dlatego, że odporność krowy jest niska w okresie wysokiej produkcji mleka.
Podkliniczne zapalenie wymienia
W przypadku podklinicznego zapalenia wymienia dochodzi dorozwoju stanu zapalnego tkanki wymienia bez widocznych objawów w wymieniu i/lub mleku. Jednak liczba komórek somatycznych w ćwiartkach z podkliniczną postacią mastitis jest wyższa niż w ćwiartkach zdrowych.
Krowy z liczbą komórek somatycznych (SCC) powyżej 200 000/ml są uznawane za objęte stanem zapalnym. Liczbę komórek można oznaczyć aparatem Fossomatic lub za pomocą testu CMT, zaś drobnoustroje odpowiedzialne za występowanie choroby na podstawie badania bakteriologicznego mleka. Należy pamiętać, że każdy proces, który prowadzi do obniżenia wydajności krowy (przemeszczenie trawieńca, kulawizna, opóźniona laktacja) relatywnie zwiększa liczbę komórek somatycznych bez powstawania zmian zapalnych, ponieważ w wymieniu będzie mniejsza objętość mleka, natomiast liczba komórek taka sama.
Warte rozważenia:
- Liczba komórek somatycnzych (SCC) oznaczana u poszczególnych krów może pomóc w identyfikacji wysokiego poziomu komórek somatycznych w całym stadzie; natomiast określenie poziomu SCC w poszczególnych ćwiartkach pomoże zidentyfikować te objęte zakażeniem.
- Wysoki poziom SCC nie powinien być powodem brakowania sztuki, ale jej dalszej diagnozy.
JAK ZDIAGNOZOWAĆ MASTITIS?
Badanie mleka na przedzdajaczu wciąż jest najskuteczniejszą metodą wykrywania większości wczesnych przypadków klinicznego stanu zapalnego wymienia. Zmiany sygnalizujące mastitis (kłaczki, plamy krwi, inny kolor lub konsystencja mleka) można zaobserwować, rozprowadzając mleko na ciemnej powierzchni. Charakter zmian jest związany z rodzajem drobnoustrojów wywołujących mastitis – w zapaleniu wymienia spowodowanym przez gronkowce i paciorkowce najczęściej obserwuje się skrzepy krwi, podczas gdy mleko o słomkowej barwie jest zwykle związane z zakażeniem wywołanym przez Escherichia coli. W nowoczesnym systemie zarządzania gospodarstwem hodowcy mogą potwierdzić przypadki mastitis u krów znacznie szybciej, dzięki dostępności parametrów doju/jakości mleka z systemu zarządzania halą udojową, na przykład przewodność mleka. Można dzięki temu szybko wdrożyć leczenie i ograniczyć negatywne skutki występowania mastitis u danej sztuki.
Rozpoznanie mastitis opiera się na wyhodowaniu w warunkach laboratoryjnych bakterii z mleka z chorej ćwiartki. Dodatkowo po wyizolowaniu i identyfikacji bakterii konieczne jest wykonanie antybiogramu. Antybiogram pozwala określić wrażliwość wyizolowanych bakterii na różne antybiotyki. Określenie patogenu i jego wrażliwości pomaga w przygotowaniu schematu leczenia.
WAŻNE!
Wysoki standard higieny i zapobieganie kontaminacji próbek podczas pobierania mleka są niezbędne do postawienia właściwej diagnozy.
JAK KONTROLOWAĆ MASTITIS?
Aby zapobiec nowym infekcjom, należy skoncentrować wysiłki na ograniczaniu obecności patogenów na końcu strzyku.
Zapobieganie klinicznemu zapaleniu wymienia jest zasadniczo identyczne jak w przypadku postaci subklinicznej. Ponieważ w większości przypadków kliniczne zapalenie wymienia wywoływane jest głównie przez patogeny pochodzenia środowiskowego, decydujące znaczenie ma ograniczenie kontaktu z patogenami znajdującymi się w ściółce, w oborze czy na pastwisku. Pozytywny wpływ na kontrolę mastitis ma także właściwa higiena przed dojem, zapewniająca czystość i suchość wymienia przed podłączeniem do aparatu udojowego oraz dbałość o zdrowotność kanałów strzykowych.
W przypadku patogenów zakaźnych najskuteczniejszą metodą postępowania w celu zapobiegania przenoszenia nowych infekcji jest kąpiel strzyków po przeprowadzonym udoju w odpowiednim preparacie dezynfekcyjnym.
Okres zasuszenia
Krytycznym okresem dla infekcji bakteriami środowiskowymi wywołującymi zapalenie wymienia jest okres zasuszenia. Zakażenie w trakcie zasuszenia jest często niezauważalne, dopóki po wycieleniu u krowy nie rozwinie się zapalenie wymienia. Aby kontrolować zapalenie wymion spowodowane czynnikami środowiskowymi, należy skupić się na utrzymaniu odpowiednich warunków środowiskowych przez cały cykl produkcyjny krowy. Zapobieganie zanieczyszczeniu środowiska w przypadku krów zasuszonych jest tak samo ważne, jak u krów w okresie laktacji.
Środowiskowa kontrola zapalenia wymienia obejmuje:
- regularne czyszczenie lub zmianę ściółki,
- zmniejszenie stresu cieplnego,
- usuwanie owłosienia z wymion,
- zapobieganie urazom strzyków,
- zmniejszenie obrzęku wymion u krów w okresie okołoporodowym poprzez odpowiednie żywienie oraz przyjmowanie potasu i sodu,
- likwidowanie obszarów gromadzących wodę,
- utrzymanie legowisk w sposób właściwy dla zapewnienia prawidłowej pozycji leżącej,
- zapobieganie odmrożeniom i ekspozycji na muchy.
WARTO WIEDZIEĆ
- Okres zasuszenia jest zasadniczą częścią cyklu produkcyjnego krowy. Okres ten pozwala na naprawę i odtworzenie nabłonka wymienia, aby po ponownym rozpoczęciu laktacji produkcja mleka była optymalna. Potrzeba przynajmniej 40. dni zasuszenia dla uzyskania produkcji mleka na właściwym poziomie. Jeśli okres zasuszenia będzie krótszy niż 40. dni, produkcja mleka będzie ograniczona.
- Terapia krów zasuszonych zmniejsza ryzyko nowych infekcji środowiskowych, szczególnie u krów po przebytym zapaleniu wymienia lub z wysokim poziomem SCC.
- W celu uzyskania informacji o możliwościach terapii skontaktuj się z lekarzem weterynarii.